صادرات آهن و فولاد و چالش های آن

فولاد ایران از جمله 4 صنعت مهم کشور بوده که گسترش آن تا 66 برابر ظرفیت و تولید محصولات دارای ارزش افزوده، موجب گشته تا فولاد ایران در سطح جهان مطرح گردد و بر اساس آخرین رده‌بندی انجمن فولادسازان جهان، ایران با فراتر رفتن از کشورهایی نظیر تایوان، ایتالیا و اوکراین به رتبه دهم جهان در تولید فولاد خام برسد. با تکیه بر طرح های توسعه فولاد و بهبود زیرساخت ها، افق تولید این صنعت برای سال 1404، 55 میلیون تن فولاد خام می باشد. هدف‌گذاری که از دید کارشناسان این صنعت، با رعایت برخی شروط قابل دستیابی است و شرط اول موفقیت در این هدف‌گذاری، افزایش صادرات آهن، توسعه بازارهای صادراتی و تکیه بر افزایش سهم بازار در بازارهای جهانی است. اما برنامه ریزی ها حاکی از آن است که حدود 27.5 میلیون تن از این فولاد تولید شده در سال مذکور در داخل کشور مصرف شود و بر این اساس، مازاد این تولید (از 55 میلیون تن در سال) که برابر 27.5 میلیون تن است باید صادر شده و از همین حالا باید فکری برای بازارهای هدف این حجم از فولاد، اندیشیده شود. طی سال جاری با وجود تحریم های بسیار، مشکلات شدید داخلی و خارجی و از همه مهمتر نوسان شدید ارز باز هم روند صادرات فولاد ایران صعودی بوده و آمارها حاکی از تولید 74 میلیون تن سنگ آهن، 45 میلیون کنستانتره و 40 میلیون گندله در سال است؛ میزان تولید 9 ماهه فولاد امسال نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل، 16 درصد رشد داشته است. در آهن‌ اسفنجی هم رشد 20 درصدی در مقایسه با مدت زمان مورد بررسی در سال گذشته ثبت شده و به 19.9 میلیون‌تن رسیده است. آمارهای سازمان توسعه معدن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) نشان می‌دهد که حدود 3 تا 4 میلیارد دلار صادرات محصولات فولادی به دست فولادسازان انجام می‌شود و از این رو، صادرات فولاد یکی از موضوعات مهم کشور در شرایط تحریم است.

کارخانه فولاد مبارکه با وجود همه تحریم های داخلی و خارجی، بازهم رکورد زد و از جمله مهمترین صادرکنندگان فولاد ایران می باشد. این شرکت توانست تا پایان آذر ماه، حدود 7 هزار میلیارد تومان سود خالص محقق کند. بر اساس گزارش منتشر شده از عملکرد فولاد مبارکه در دوره 9 ماهه امسال، این شرکت با فروش 5.15 میلیون تن محصولات فولادی، متشکل از 4.4 میلیون تن فروش داخلی و 747 هزار تن فروش صادراتی موفق به رسیدن به عدد 16 هزار و 151 میلیارد تومانی شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل، 46 درصد رشد را نشان می‌دهد. در این بین، با وجود رشد 48 درصدی بهای تمام شده تولید محصولات، سود ناخالص شرکت با 43 درصد همراه شده و به عدد 7 هزار و 534 میلیارد تومانی رسیده است. مضاف بر این، 6 برابر شدن سرفصل سایر درآمدهای عملیاتی شرکت موجب رشد 53 درصدی سود عملیاتی و رسیدن آن به عدد 7 هزار و 697 میلیارد تومانی شده است.

---

چالش‌های صادرات آهن و فولاد ایران

مشکلات صادرات آهن و فولاد ایران به دو دسته کلی داخلی و خارجی تقسیم می گردد.

مشکلات خارجی :

• تحریم کامل صادرات فلزات اساسی ایران
• پیچیده شدن ساز و کار و مبادلات بانکی و فشار به شرکت‌های تأمین‌کننده تجهیزات

مشکلات داخلی :

• دستورالعمل‌ها و قوانین گمرک
• زیرساخت‌های موردنیاز
• برنامه‌های ارزی و نحوه تخصیص تسهیلات به صادرکنندگان

مشکلات ارزی تولیدکنندگان فولاد

یکی از مهمترین مشکلات بر سر راه صادرات فولاد ایران، نوسانات شدید و غیرطبیعی نرخ ارز در طی سال جاری می باشد. از یک سو، سرکوب نرخ ارز در سال‌های قبل، صرفه صادرات را به حداقل رسانده و با تقویت واردات، فولادسازان را دچار چالش‌هایی شدید کرده بود. از دیگر سو، جهش ارز در اواخر سال گذشته و اوایل امسال، کل زنجیره فولاد را تحت تأثیر قرار داد و مشکلات متعددی در سهمیه‌بندی صادرات، قیمت‌گذاری محصولات بورس کالا، بازگشت ارز و تأمین مواد اولیه ایجاد کرده است که برآیند آن در کاهش آمارهای صادراتی کاملاً منعکس شده است.

این وضعیت نشان‌دهنده بی‌تصمیمی دولت و متولیان سیاست‌گذاری کشور در حوزه ارزی و اثرات مستقیم آن بر واردات و صادرات فولاد است. نبود یک بسته سیاست‌گذاری منسجم باعث شده تا فولادسازان ایرانی به رغم همه موفقیت‌هایی که در امر توسعه، دانش فنی و افزایش ظرفیت کسب کرده‌اند؛ در حوزه صادرات از سایر رقبای خود عقب بمانند. بی‌تصمیمی ارزی دولت باعث شده تا صنعت فولاد ایران در حوزه تجارت، روندی کاملاً عکس چین را طی کند و سیاست‌گذاران، با غفلت از کارآمدی سیاست‌های ارزی، تنها به سیاست‌های کهنه تعرفه‌ای و تثبیت نرخ ارز بسنده کنند. نتیجه سیاست‌های قبلی دولت، تضعیف تولید ملی و رونق گرفتن واردات فولاد بوده و این در حالی است که کشوری مانند چین توانسته با استفاده از سیاست‌های ارزی صحیح، بازارهای اروپا و آمریکا را به راحتی قبضه کند و این کشورها را وادار به آغاز جنگ تجاری کند. از این رو حیاتی است که دولت برای تسهیل تحقق چشم انداز 1404 و تداوم روند رو به رشد صنعت فولاد در سال‌های آتی، بر دو مسأله ساماندهی مشکلات ارزی فولادسازان و توسعه صادرات تمرکز کند. اما اهمیت یافتن موضوع صادرات آهن و فولاد و تبدیل شدن به یکی از موضوعات داغ بازار آهن، موجب گشته است تا اخبار ضد و نقیضی از این حیطه به گوش برسد. شاید طی دو یا سه هفته اخیر بارها اینگونه خبرها را شنیده باشید که گفته میشود، "صادرات آزاد شد" یا "صادرات ممنوع شد " اما توجه داشته باشید که هیچگونه تغییری در سمت و سوی کلی قوانین صادراتی طی چند ماه گذشته اتفاق نیفتاده و صادرات محصولات فولادی به غیر از آهن اسفنجی که اخیرا و حدود چند هفته گذشته، محدودیت های فروش آن چه در داخل و چه در حوزه های صادراتی برداشته شده؛ توسط کارخانجات از گذشته تا به امروز ادامه داشته است، بازارهای جهانی مدتی قبل از سال نوی میلادی روندی کاهشی با جریان ضعیف معاملاتی همراه بود؛ با تعطیلات سال نوی میلادی هم معاملات جهانی تقریبا تا حد زیادی متوقف شد، بعد سال نوی میلادی سمت و سوی جهانی به دلیل محدودیت در تامین مواد اولیه شامل قراضه و سنگ آهن به تدریج افزایشی شد و محصولات ایرانی هم به نسبت تا به امروز از فروش بهتری برخوردار گردید .

---

علل محدودیت های صادرات فولاد کشور

1. مهم ترین محدودیت فعلی، تحریم های ثانویه اقتصادی آمریکا در خصوص ایران است که به نوعی اجازه معاملات با ایران را به سایر کشورهای طرف تعامل خود نمیدهد بطوریکه آمریکا با هر کشور طرف معاملاتی خود که با ایران معامله کند، او را تنبیه خواهد کرد.
2. محدودیت بعدی، الزام دولت در برگشت ارز حاصل از صادرات تولیدکنندگان به سامانه نیمایی است که دولت به هیچ عنوان از این حق خود تا این لحظه نگذشته است، کما اینکه امروز اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه این موضوع کاملا مکانیزه و به سامان شده و تا حد زیادی امکان گم شدن یا محو شدن ارز صادراتی تولیدکنندگان محدود میشود.
3. محدودیت سوم، انجام صادرات محصولات میانی از قبیل شمش و تختال فقط و فقط توسط خود تولیدکننده یا نماینده رسمی اوست، در واقع تجار حق صادرات محصولات میانی را ندارند .

فعلا بنظر میرسد که بنا بر شنیده ها صادرات محصول نهایی مثل صادرات میلگرد آجدار، توسط تجار به همسایگان ایران صورت میگیرد که البته شنیده های ما با اما و اگرهایی توام است، اما موضوع مهمی که این روزها بصورت جسته و گریخته می شنویم، ظاهرا کشمکش هایی در راس در جریان است مبنی بر اینکه پرونده ای روی میز است که می خواهند صادرات محصول نهایی را هم فقط محدود به تولیدکننده اصلی نمایند، بطوریکه امکان صادرات توسط تجار محدود شود، چراکه به عقیده این عده، علت افزایش تقاضای داخلی پشت صف بورس کالا، همین مقاصد صادراتی به همسایگان ایران میباشد . گفتنی است که وقایع و گزارشات پاراگراف آخر، صرفا شنیده های تایید نشده ای است که به گوش ما رسیده است، بطور حتم اگر دستورالعمل یا بخشنامه ای در این خصوص منتشر گردد، مطلع شده و در اختیار شما بزرگواران قرار خواهیم داد.

---

توسعه صادرات فولاد در تحریم ها

تحریم های یک جانبه آمریکا علیه ایران، که بسیاری از صنایع و بخش های اقتصادی ایران را شامل شده است، شرایط را مبهم ساخته است. می توان بیان کرد که بازار فعلی، در حال تجزیه و تحلیل شرایط پس از تحریم است و فعالان هر بخش، به دنبال راه حل ها و سیاست هایی جهت ادامه فعالیت، تولید، بازاریابی و فروش محصولات خود هستند که چرخ صنعت خود را، همچنان بچرخانند. صنعت فولاد نیز، از این امر مستثنی نبوده و جزو موارد تحریم های اعلامی آمریکا بوده است. از این رو کارشناسان شهرآهن، به بررسی وضعیت و نیازهای این صنعت در سایه تحریم‌ها پرداخته است.

تاثیر تحریمها بر تولید محصولات فولادی

صنعت فولاد زیر فشار تحریم های آمریکا تحریم های صنعت فولاد در دو بخش تولید محصولات فولادی و صادرات فولاد نمود یافته است که رابطه تنگاتنگی نیز با یکدیگر دارند. حل مشکلات یکی، موجب رونق دیگری می شود و بالعکس. پیش از شدت گرفتن تحریم ها، صنعت فولاد، به سوی توسعه ملی گام برداشته بود و هدف خود را از تولید سالانه 32 میلیون تن به 55 میلیون تن در سال 1404 تعیین نموده بود. هم اکنون در پایان پروژه ها و هدف های تعیین شده هستند و تامین سرمایه برای این هدف ها، امری ضروری بوده است. که شرکت هایی چون SMS، دانیلی، سارال و اوتوتک پیش از تحریم ها، قول مشارکت را داده بودند اما با شدت یافتن تحریم های آمریکا، حضور آنها کمرنگ شد و چالش های صنعت فولاد را شدت بخشید. با تمام این اوصاف و با توجه به پیشرفت زیاد صنعت فولاد و نزدیکی به هدف خود در سال 1404، حصول به این هدف غیرممکن نخواهد بود هرچند سختی های راه بیشتر شده است ولی این امر محقق خواهد شد.

اما به طور کلی صنعت فولاد، با چالش های دیگری نیز روبرو شده است. یکی از مهمترین و ساده ترین مشکلات این صنعت، تامین مواد اولیه محصولات فولادی خود از جمله سنگ آهن است. چه بسا در هدف تولیدات 55 میلیون تنی فولاد تا سال 1404 نیز حائز اهمیت می باشد. زیرا که برای تولید 55 میلیون تن به 164 میلیون تن سنگ آهن در سال نیاز است که در حال حاضر فقط 80 میلیون تن تولیدات داخلی داریم که با همین مقدار تولیدات داخلی، ذخایر ما تا 1414 برای تولیدات 55 میلیون تنی در سال، جوابگو خواهد بود. پس اولین و ابتدائی ترین پیش شرط صنعت فولاد ایران در شرایط تحریم ها، توسعه اکتشافات است.

تاثیر تحریمها بر صادرات فولاد

از طرفی دیگر، ایران تنها 1 درصد از تولیدات فولاد دنیا را در دست دارد که این نشان دهنده این موضوع است که چالش فولاد ایران و تحریم های آن نیز، نمی تواند چالشی جهانی ایجاد نماید و اقتصاد جهانی را که 43 درصد وابسته به فولاد جهانی است را مختل نماید. از این رو بازار فولاد ایران، تنها قیمت پذیر خواهد بود ولی به هر حال به منظور توسعه فولاد و به دست آوردن جایگاه و سهم بیشتری در فولاد جهانی، فعالان صنعت فولاد باید در تدوین استراتژی توسعه خود همواره علاوه بر نیازسنجی بازار داخلی، بازارهای خارجی را نیز ملاک مهمی در تصمیم‌گیری‌های خود قرار دهند و برنامه های مدون و اساسی را برای آن فراهم نمایند. اما در اروپا، پیش بینی شده است که نیاز به فولاد آنها در سال جدید میلادی، 2 درصد رشد یابد که فعالان باید این فرصت را غنیمت بشمارند. مخصوصا که کشور چین، به عنون بزرگترین صادرکننده فولاد جهان، در سال های آتی حجم تولیدات و صادرات خود را تا 162 میلیون تن در سال به دلیل مقابله با آلودگی های زیست محیطی کاهش داده است و از آنجایی که چین خود بزرگترین مصرف کننده فولاد نیز هست و برخلاف کاهش تولید و صادرات فولاد خود، صنعت ساخت و ساز، مسکن و تولیدات خودرو خود را افزایش داده است، پیش بینی می گردد مصرف فولاد آنها، رشد چشمگیری داشته باشد. درنتیجه با تحقق تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام کشور و نیاز داخلی حدود ۳۰ میلیون تنی در افق ۱۴۰۴، با ۲۵ میلیون تن فولاد خام مازاد بر مصرف داخلی مواجه هستیم که با توجه به پیش‌بینی‌های رونق مصرف جهانی فولاد و افزایش تولید داخلی آن در آینده، باید نگاه صادراتی به آهن و فولاد کشور داشت.

 اگر نیاز به توسعه صادرات و نگاه صادراتی به تولیدات داخلی، پاسخ داده نشود، عرضه و تقاضا در بازار داخلی نامتعادل می گردد و آسیب های جدی به تولیدکنندگان و بازار آهن داخلی وارد می گردد. عدم توجه به توسعه صادرات و در واقع برقراری تعادل بین عرضه و تقاضا با صادرات مازاد تولیدات، موجب می گردد واحدهای تولیدکننده فولاد کشور از ظرفیت کامل تولید خود استفاده نکرده و متحمل زیان و در نهایت تعطیلی واحد تولیدی خود شوند. در امر توسعه صادرات، موضوع مهم دیگر، مکان جغرافیایی و قرارگیری کارخانه های تولیدکننده فولاد است. لازمه توسعه نگاه صادراتی، مکان تولید، هزینه ها، نیازهای تولید و .... می باشد. به عنوان مثال کارخانه ذوب آهن اصفهان و فولاد مبارکه اصفهان با قرارگیری در مرکز کشور و با محدودیت جوی و آب، علاوه بر افزایش هزینه ها، مشکلات زیست محیطی را نیز افزایش می دهد. لذا، بهتر است تولیدات این کارخانه به تامین نیاز بازار داخلی بپردازد و کارخانه هایی با موقعیت و بهره مندی بهتر از شرایط و پیش نیازها همانند کارخانه های جنوب کشور، مسئولیت صادرات فولاد را به بازارهای جهانی در دست بگیرند. درحقیقت مساله جانمایی کارخانه‌ها در برهه زمانی کنونی نسبت به گذشته از اهمیت بیشتری برخوردار شده است چراکه با وجود تحریم‌ها، پروسه تولید و صادرات به دلیل دور زدن تحریم‌ها، با هزینه‌های جانبی بیشتری مواجه شده است. به عنوان مثال در تولید محصولات فولادی، واردات مواد اولیه مانند کک و زغال سنگ با وجود تحریم ها ، هزینه های گزافی را ایجاد می نماید و همین امر موجب افزایش قیمت نهایی محصول نیز می گردد. در بازار فعلی جهانی، که رقابت فولاد و محصولات صادراتی فولاد رقابت تنگاتنگی دارند، قیمت یکی از عوامل تعیین کننده در رشد صادرات و تقاضای بیشتر خواهد بود. از این رو با افزایش قیمت محصولات ناشی از مشکلات واردات، چالشی دیگر خواهیم داشت.

از طرف دیگر، بدلیل تحریم ها، ایران نمیتواند محصولات فولادی خود را مستقیماً به کشورهای دیگر صادر نماید و باید ابتدا در کشور ثالثی دپو نماید و با نام آن کشور به دیگر مقاصد ارسال گردد. لذا افزایش قیمت نهایی محصول در کنار هزینه های اضافی کراس استافینگ، خسارت به کالا و اتلاف وقت، از رقابت‌پذیری این محصول در بازارهای هدف کم خواهد کرد. همچنین به دلیل آنکه تعداد اندکی از بانک‌ها حاضر به انجام تراکنش‌های مالی مربوط به معاملات ایران هستند، بنابراین صادرکنندگان یا ناچار به عرضه محصول خود به‌صورت پول نقد هستند که عرضه محصول به‌صورت نقدی قیمت صادراتی پایین‌تر و در نهایت حاشیه سود کمتری را برای صادرکننده به‌همراه خواهد داشت یا برای نقل و انتقال پول ناچار به اعتماد به شرکت‌های تراستی خواهند شد که ریسک، مشکلات و هزینه‌های اضافه‌ای را بر دوش صادرکننده تحمیل می‌کنند.

تاثیر تحریمها بر قیمت تمام شده محصولات فولادی ایران

با توجه به آنکه روند بازار جهانی فولاد، روندی نزولی در قیمت هاست، بنابراین قیمت تمام شده محصولات فولادی ایران نیز با برنامه ریزی نیاز به کاهش دارد تا بتواند در گود رقابت جهانی باقی بماند. از این رو کاهش هزینه‌های حمل ‌و‌نقل جهت واردات محصولات اولیه تولید و صادرات محصولات نهایی ابتدایی‌ترین راه‌حل خواهد بود. در شرایط فعلی، بخش اعظمی از هزینه های موثر در قیمت فولاد ایران، هزینه حمل و نقل به سایر کشورها می باشد که به طور نامتعارفی نوسان می کند. کاهش و منطقی نمودن هزینه های ارسال در کنار ثابت نگه داشتن آنها می تواند صادرات فولاد ایران را رونق بخشد.

به طور کلی با توجه به موارد ذکر شده می توان اذعان داشت، با انتخاب مناسب کارخانه های تولیدی به لحاظ مکان جغرافیایی، که معقول تر است در مناطق جنوبی کشور و نزدیک بنادر صادراتی ایران باشد تا هم هزینه های ناشی از حمل و نقل کاهش یابد و هم هزینه های آبرسانی به واحدهای تولیدی ، که در نهایت نیز منجر به کاهش قیمت تمام شده محصولات فولادی صادراتی و توسعه صادرات فولاد می شود.

تاثیر سیاست‌های ارزی بر صادرات فولاد

از دیگر عواملی که بر بازار زنجیره فولاد کشور تاثیر گذاشته است، مساله سیاست‌های ارزی است؛ به‌طوری‌که در صورت حذف بوروکراسی‌ها در حوزه ارز، صادرات زنجیره فولادی بسیار رقابت‌پذیر می‌شد، درحالی‌که اتخاذ سیاست‌های ضرب‌الاجلی دولت از جمله راه‌اندازی سامانه‌های ارزی، پیمان‌سپاری ارزی، محدودیت‌های صادراتی، اطلاق اتهام قاچاق به تامین ارز از کانالی غیر از سامانه‌های ارزی و... استفاده از این فرصت پیش‌آمده تجارت را برای فعالان اقتصادی سخت و گاه غیرممکن کرد، بنابراین یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای توسعه صنعت فولاد در سایه‌ تحریم‌ها، تغییر نگاه دولت به صادرات و همراهی مسوولان با فعالان اقتصادی کشور است. ثبت سفارش و ارائه سایر مدارک در سامانه عرضه ارز مانند سامانه نیما، خطر حملات سایبری و افشای اطلاعات خریداران و فروشندگانی را دارد که در شرایط تحریم نیازمند حرکت با چراغ خاموش هستند بنابراین افشای این اطلاعات خطر لو رفتن کانال‌های دور زدن تحریم‌ها، همچنین ریسک در تحریم قرار گرفتن مستقیم برخی افراد و شرکت‌ها را در پی خواهد داشت. در این راستا حذف پیمان‌سپاری ارزی، یکسان‌سازی ارزی و حذف سامانه‌های ارزی و به‌روز کردن قیمت پایه صادراتی به‌صورت روزانه می‌تواند کمک شایان‌توجهی در بهره‌برداری از موقعیت پیش‌آمده برای فعالان اقتصادی باشد. در نهایت طبق بررسی های اعلام شده، پیش شرط های لازم جهت توسعه صادرات آهن و فولاد کشور، شامل موارد زیر می باشد :

1. توسعه اکتشافات
2. توسعه صحیح و استراتژیک واحدهای فولادسازی در کنار آبراهه‌ها و مناطق جنوبی کشور
3. کاهش سیاست‌های کنترلی دولتی و در عوض اتخاذ سیاست‌های حمایتی از واحدهای تولیدی از جمله صنعت فولاد کشور

با رعایت موارد بالا و با در نظر داشتن این موضوع که ایران همواره در تحریم بوده و تحریم های مجدد بعد از برجام موضوع جدیدی نیست لذا با مدیریت و سیاست های حمایتی از فولاد، نه‌تنها این صنعت فلج نخواهد شد، بلکه با توجه به کاهش ارزش پول ملی کشور انتظار حضوری قدرتمند در بازارهای جهانی با قیمت‌های رقابتی دور از انتظار نخواهد بود.

برای اطلاع بیشتر از شرایط صادرات قوطی و پروفیل و یا صادرات ناودانی با کارشناسان شهر آهن در تماس باشید .